Leszek II Czarny
Leszek Czarny był synem Kazimierza Kujawsko-Łęczyckiego i wnukiem Konrada Mazowieckiego. Jego matką była Konstancja, córka Henryka Pobożnego. Po śmierci Konstancji Kazimierz ożenił się po raz drugi.
Leszek porozumiał się z przeciwnikami Kazimierza, a szczególnie bliskie kontakty łączyły go z Bolesławem Wstydliwym. W 1260 roku, gdy sytuacja Kazimierza stała się wyjątkowo trudna, Leszek zażądał dla siebie dzielnicy łęczyckiej, przekształconej później na ziemię sieradzką.
Leszek Czarny - objęcie tronu, konflikt z Piastami
Leszek Czarny okazał się zręcznym władcą i przyczynił się do rozwoju zarządzanej przez siebie dzielnicy. Na ziemi sieradzkiej lokował miasta na prawie niemieckim, budował młyny i zachęcał do osadnictwa wiejskiego. Leszek pozostał wierny swoim dawnym sojusznikom i należał do obozu prowęgierskiego, był też w konflikcie z książętami śląskimi. Bliska współpraca z Bolesławem Wstydliwym zaowocowała tym, że książę krakowski, nie doczekawszy się własnych synów, ustanowił swoim następcą Leszka. W 1273 roku Leszek Czarny wykorzystał bunt rycerstwa kujawskiego i wystąpił przeciwko swojemu bratu Siemomysłowi i zajął ziemię kujawską. Kujawami rządził przez pięć lat, po czym zwrócił dzielnicę bratu. Życie rodzinne Leszka nie układało się już tak dobrze. Cierpiący na impotencję książę nie mógł liczyć na potomka, a w 1271 roku doszło w końcu do rozwodu, chociaż po pewnym czasie Gryfina wróciła do męża.
Spór małżeński Gryfiny z Leszkiem Czarnym - obraz Jana Matejko
W 1279 roku, po śmierci Bolesława Wstydliwego Leszek przejął tron i został księciem krakowskim, sandomierskim i sieradzkim. Tym samym rządził największym terytorium spośród wszystkich polskich książąt dzielnicowych. Każde księstwo zarządzane przez Leszka zachowało swoją odrębną hierarchię urzędniczą. Na podstawie tego systemu organizacyjnego wykształcił się w niedługim czasie ustrój państwa polskiego. W 1280 roku Małopolskę zaatakował książę halicki Lew. Leszkowi udało się jednak go pokonać pod Sandomierzem, a potem książę zorganizował wyprawę odwetową na Ruś. Tymczasem w państwie polskim pojawiły się konflikty wewnętrzne.
Leszek Czarny chciał odebrać Kindze, wdowie po swoim poprzedniku, ziemię sądecką. Księżna zareagowała na to zagrożenie i wysunęła pretensję do Korczyna i Biecza, a część Sądecczyzny przekształciła w klasztor klarysek. Dzięki poparciu biskupa krakowskiego Pawła z Przemankowa Kindze udało się wywalczyć kompromis. Leszek uznał władzę Kingi na ziemi sądeckiej i wyraził zgodę na fundację klasztoru, ale w zamian zajął Biecz oraz Korczyn. Zarówno biskup krakowski, jak i spora część najbardziej wpływowych możnych nie była zadowolona z rządów Leszka. W 1282 roku Leszkowi udało się uwięzić biskupa, ale to stało się tylko przyczyną jego porażki. Interwencja u papieża spowodowała, że książę musiał uwolnić biskupa i dodatkowo wypłacić mu odszkodowanie.
Kolejne lata przyniosły Leszkowi liczne sukcesy wojenne, ale w kwestii polityki wewnętrznej nie wiodło się mu najlepiej. W 1285 roku musiał walczyć z Litwinami, zaraz potem wybuchł bunt w Małopolsce, na czele którego stanęli najwyżsi dostojnicy. Poparcie wśród krakowskich możnych Leszek miał bardzo nikłe, dlatego buntownikom udało się go zdetronizować, a w jego miejsce posadzić na tronie Konrada II Mazowieckiego. Ostatecznie Leszek, przy pomocy wojsk węgierskich, stłumił bunt i odzyskał tron krakowski. W 1287 roku Małopolska musiała bronić się przed Tatarami, jednak wtedy nie doszło jeszcze do zajęcia ani Krakowa, ani Sandomierza. W 1288 roku Leszek Czarny zmarł. Do dzisiaj uważa się go za dobrego gospodarza i doskonałego wodza. Dzięki jego polityce mieszczanie z największych miast zyskali wyższą pozycję, jednak z możnymi krakowskimi Leszek nigdy nie potrafił się porozumieć. Leszek Czarny dążył do zjednoczenia Królestwa Polskiego, a na jego pieczęci umieszczono wizerunek księcia klęczącego przed patronem Królestwa Polskiego św. Stanisławem.